تفاوت روغن فرمان و روغن هیدرولیک؛ هر آنچه باید بدانید

در دنیای خودرو، انتخاب صحیح انواع روغن‌ و سیالات فنی یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ سلامت سیستم‌های حساس خودرو محسوب می‌شود. بسیاری از مشکلاتی که در فرمان خودرو، سیستم ترمز یا حتی تعلیق و گیربکس رخ می‌دهند، ریشه در عدم شناخت کافی از نوع روغن مناسب دارند. یکی از ابهامات رایج میان مالکان خودرو، رانندگان، و حتی برخی تعمیرکاران این است که: آیا روغن فرمان همان روغن هیدرولیک است؟ یا آیا می‌توان یک نوع روغن را برای هر دو سیستم به‌کار برد؟

در نگاه اول، این دو سیال ممکن است مشابه به نظر برسند؛ هر دو در سیستم‌های فشار بالا استفاده می‌شوند، حالت مایع دارند و در ظاهر تفاوت زیادی ندارند. اما واقعیت این است که روغن فرمان و روغن هیدرولیک تفاوت‌های فنی، ساختاری، و شیمیایی بسیار مهمی دارند که نادیده گرفتن آن‌ها می‌تواند باعث سایش قطعات، عملکرد نامناسب سیستم، افزایش مصرف انرژی و حتی خرابی‌های پرهزینه شود.

شناخت دقیق تفاوت‌های این دو نوع روغن، برای انتخاب صحیح و نگهداری اصولی خودرو ضروری است. در این مقاله تلاش کرده‌ایم با بررسی علمی و فنی، به تمام سؤالات رایج درباره تفاوت، کاربرد و نگهداری روغن فرمان و روغن هیدرولیک پاسخ دهیم. اگر شما هم در زمان خرید یا تعویض روغن این سؤال برایتان پیش آمده که کدام روغن برای خودرو مناسب‌تر است، با ما همراه باشید تا پاسخی دقیق، کاربردی و قابل‌اعتماد دریافت کنید.

تعریف روغن فرمان و روغن هیدرولیک

 روغن فرمان (Power Steering Fluid – PSF)

روغن فرمان نوعی سیال تخصصی است که در سیستم‌های فرمان هیدرولیکی خودرو استفاده می‌شود. این روغن با انتقال فشار به پمپ و سایر اجزای سیستم فرمان، باعث روان‌تر شدن چرخش فرمان و کاهش اصطکاک بین قطعات می‌شود. ویژگی اصلی آن پایداری در برابر فشار زیاد، دمای بالا و سازگاری با قطعات حساس سیستم فرمان است.

 روغن هیدرولیک (Hydraulic Oil)

روغن هیدرولیک سیالی همه‌منظوره است که در انواع سیستم‌های انتقال قدرت از طریق فشار سیال به کار می‌رود. این روغن بیشتر در سیستم‌های ترمز صنعتی، جک‌ها، لیفتراک‌ها و دستگاه‌های پرس دیده می‌شود و در خودروها عمدتاً به‌عنوان روغن فرمان یا در سیستم‌های خاصی مانند تعلیق زانتیا کاربرد دارد.

 نکته: در بسیاری از خودروها، به‌ویژه خودروهای جدید، از روغن‌های خاصی مانند ATF DEXRON III به‌عنوان روغن فرمان استفاده می‌شود که از نظر فرمولاسیون به روغن گیربکس نزدیک‌تر است تا روغن هیدرولیک عمومی.

مقایسه ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی

اگرچه روغن فرمان و روغن هیدرولیک هر دو در دسته‌ی سیالات فشار بالا قرار می‌گیرند، اما از نظر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی تفاوت‌هایی دارند که شناخت آن‌ها برای انتخاب صحیح ضروری است.

 ویسکوزیته (غلظت) و رفتار در دماهای مختلف

• روغن هیدرولیک: معمولاً دارای ویسکوزیته‌ای پایدار در محدوده‌های مشخص (مانند VG 32، VG 46، VG 68) است. این روغن‌ها در شرایط صنعتی طراحی شده‌اند تا در دما و فشار بالا مقاومت خوبی داشته باشند و روانی خود را از دست ندهند.
• روغن فرمان: معمولاً رقیق‌تر از روغن هیدرولیک عمومی است و برای عملکرد بهتر در دماهای پایین یا شروع سرد طراحی شده. بسیاری از روغن‌های فرمان از خانواده ATF هستند که گرید خاص خود را دارند (مانند DEXRON یا MERCON).

 افزودنی‌های مورد استفاده

• روغن فرمان: دارای افزودنی‌های ضدکف، ضدسایش، ضدزنگ و پایدارکننده‌های دمایی قوی‌تری است، چرا که سیستم فرمان معمولاً به‌صورت پیوسته تحت فشار و در حال گردش است.
• روغن هیدرولیک عمومی: بیشتر روی جلوگیری از خوردگی، حفظ ویسکوزیته در فشار بالا و مقاومت در برابر اکسیداسیون تمرکز دارد.

 مقاومت حرارتی و طول عمر

• روغن‌های فرمان، به‌ویژه نمونه‌های ATF، معمولاً پایداری دمایی بالایی دارند و برای استفاده طولانی‌مدت طراحی شده‌اند.
• روغن‌های هیدرولیک صنعتی در تماس مداوم با گرمای شدید نیستند و ممکن است در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری نیاز به تعویض داشته باشند.

 سازگاری با قطعات داخلی سیستم

روغن فرمان به دلیل تماس مستقیم با پمپ فرمان، شیلنگ‌های انعطاف‌پذیر و واشرهای لاستیکی حساس، باید سازگاری بیشتری با قطعات پلیمری و الاستومری داشته باشد. در حالی که روغن هیدرولیک صنعتی عمدتاً با قطعات فلزی و صنعتی سر و کار دارد.

کاربردها در سیستم‌های مختلف خودرو

در نگاه اول، ممکن است به‌نظر برسد روغن فرمان و روغن هیدرولیک کاربردهای مشابهی دارند. اما با نگاهی دقیق‌تر متوجه می‌شویم که هر یک برای سیستم خاصی طراحی شده و جایگزینی آن‌ها به‌جای یکدیگر می‌تواند باعث اختلال عملکرد، افزایش اصطکاک یا حتی آسیب جدی به اجزای خودرو شود.

 کاربرد روغن فرمان (PSF یا ATF)

·         سیستم فرمان هیدرولیک خودروهای سواری:

اصلی‌ترین کاربرد روغن فرمان، در سیستم فرمان هیدرولیکی خودروهای معمولی است. این روغن فشار را از پمپ فرمان به جعبه فرمان منتقل کرده و باعث روان‌تر شدن چرخش فرمان می‌شود.

·         کاهش اصطکاک بین اجزای متحرک:

کمک می‌کند حرکت داخلی در پمپ، شیلنگ‌ها و محفظه فرمان بدون ایجاد سایش و صدای اضافی انجام شود.

·         سیستم‌های حساس‌تر در خودروهای خارجی و نیمه‌لوکس:

برخی خودروهای خارجی از روغن‌های خاص ATF به‌عنوان روغن فرمان استفاده می‌کنند. برای مثال، روغن ATF DEXRON III در خودروهای پژو، زانتیا، مگان و… رایج است.

 کاربرد روغن هیدرولیک (Hydraulic Oil)

·         سیستم‌های تعلیق هیدروپنوماتیکی:

خودروهایی مانند زانتیا از سیستم تعلیق فعال بهره می‌برند که با روغن خاصی به نام LHM (سبز رنگ) کار می‌کند. این روغن هیدرولیک وظیفه‌ی حفظ تعادل و کنترل نوسانات بدنه خودرو را برعهده دارد.

·         ترمزهای هیدرولیکی در خودروهای سنگین یا صنعتی:

در خودروهای سنگین و ماشین‌آلات خاص، از روغن هیدرولیک برای انتقال نیرو به سیستم ترمز استفاده می‌شود.

·         جک‌های هیدرولیکی و فرمان در خودروهای صنعتی:

در لیفتراک‌ها، کامیونت‌ها و برخی ادوات کشاورزی، فرمان و جک‌های بالابر با روغن هیدرولیک صنعتی (مثلاً VG 68) کار می‌کنند.

تفاوت در نگهداری و تعویض روغن فرمان و روغن هیدرولیک

نگهداری صحیح و تعویض به‌موقع روغن‌ها در سیستم‌های مختلف خودرو، نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت، عملکرد و عمر مفید قطعات دارد. با وجود شباهت‌های ظاهری، شرایط نگهداری و زمان تعویض روغن فرمان و روغن هیدرولیک کاملاً متفاوت است.

 زمان تعویض روغن فرمان

• بازه پیشنهادی: هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر یا هر ۲ سال
• علائم نیاز به تعویض:
  • سفت شدن یا صدای غیرعادی هنگام چرخاندن فرمان
  • تیره شدن یا تغییر رنگ روغن
  • کاهش سطح روغن در مخزن بدون نشتی مشخص
• نکته فنی: در خودروهایی که از روغن ATF به‌عنوان روغن فرمان استفاده می‌شود، ترکیب دو برند مختلف یا گریدهای متفاوت ممنوع است.

 زمان تعویض روغن هیدرولیک (عمومی یا صنعتی)

• بازه پیشنهادی: بستگی به شرایط کاری دارد؛ معمولاً هر ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ ساعت کار یا سالی یک بار در خودروهای خاص
• علائم نیاز به تعویض:
  • کاهش راندمان سیستم (مثلاً در جک یا تعلیق)
  • افزایش دمای سیستم یا افت فشار
  • بوی سوختگی یا کف‌آلود شدن روغن
• نکته فنی: سیستم‌های حساس مانند تعلیق زانتیا که با روغن LHM سبز کار می‌کنند، به روغن خاص و تعویض دقیق نیاز دارند و استفاده از روغن اشتباه باعث آسیب جدی می‌شود.

 احتیاط مشترک برای هر دو روغن

• قبل از تعویض، سیستم باید کاملاً تخلیه و در صورت نیاز شستشو داده شود.
• استفاده از روغن تقلبی یا بی‌نام می‌تواند باعث آسیب جدی به پمپ، شیلنگ‌ها و کل سیستم شود.
• همیشه از دفترچه راهنمای خودرو یا مشاوره تعمیرکار متخصص برای انتخاب نوع روغن استفاده کنید.

آیا می‌توان از روغن هیدرولیک به جای روغن فرمان استفاده کرد؟

این سؤال یکی از پرتکرارترین پرسش‌ها در میان مصرف‌کنندگان و حتی برخی تعمیرکاران است. پاسخ ساده‌اش این است: در اغلب موارد، خیر.

 چرا نمی‌توان این دو را جایگزین یکدیگر کرد؟

1. فرمولاسیون متفاوت:
   روغن‌های فرمان به‌طور خاص برای سیستم‌های حساس‌تر طراحی شده‌اند. آن‌ها معمولاً افزودنی‌های ضدکف، ضدسایش، روان‌کننده قوی‌تر و پایداری دمایی بالاتری دارند. در حالی که روغن‌های هیدرولیک عمومی برای کاربردهای صنعتی ساخته شده‌اند و فاقد برخی از این ویژگی‌ها هستند.
2. سازگاری شیمیایی:
   روغن فرمان باید با واشرها، اورینگ‌ها و اجزای پلیمری سیستم فرمان خودرو سازگاری کامل داشته باشد. روغن‌های هیدرولیک صنعتی ممکن است این قطعات را خشک یا پوسیده کرده و باعث نشتی شوند.
3. سیستم بسته و حساس فرمان هیدرولیک:
   سیستم فرمان خودرو بسیار فشرده، دقیق و حساس به افت فشار است. استفاده از روغن نامناسب می‌تواند عملکرد فرمان را مختل کند، سفتی ایجاد کند یا به پمپ فشار بیاورد.
4. رنگ و نوع روغن در برخی خودروها تعیین‌کننده است:
   مثلاً در خودروی زانتیا فقط باید از روغن LHM سبز رنگ استفاده کرد و استفاده از هر روغن دیگر—even روغن فرمان ATF—منجر به خرابی جدی می‌شود.

 استثناها:

در برخی خودروهای قدیمی یا سیستم‌های غیرحساس، روغن هیدرولیک سبک (مثلاً VG 32) ممکن است موقتاً به جای روغن فرمان استفاده شود، اما این کار تنها با تأیید تعمیرکار متخصص و در شرایط اضطراری توصیه می‌شود.

 بهترین راهکار چیست؟

همیشه از روغن توصیه‌شده توسط سازنده خودرو استفاده کنید. برندهایی مانند کاسپین، بهران، ایرانول، توتال و اسپیدی انواع روغن فرمان و روغن هیدرولیک را با برچسب‌های مشخص تولید می‌کنند که نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند.

جمع‌بندی و توصیه‌های نهایی

در نگاه اول ممکن است روغن فرمان و روغن هیدرولیک مشابه به نظر برسند، اما با نگاهی دقیق‌تر متوجه می‌شویم که هر کدام دارای فرمولاسیون، عملکرد و کاربردهای کاملاً متفاوتی هستند. روغن فرمان معمولاً در سیستم‌های بسته و حساس خودرو به‌کار می‌رود و باید از ویژگی‌هایی مانند ضدکف بودن، پایداری حرارتی و سازگاری با قطعات لاستیکی برخوردار باشد. در مقابل، روغن هیدرولیک بیشتر برای سیستم‌های صنعتی، جک‌ها، تعلیق‌های خاص و تجهیزات سنگین طراحی شده و معمولاً گریدهای متنوعی بر اساس ویسکوزیته دارد (مانند VG 46 یا VG 68).

استفاده نادرست یا جابجا کردن این دو نوع روغن می‌تواند منجر به کاهش راندمان سیستم، صدای اضافی، سفتی در فرمان، نشتی در اتصالات یا حتی خرابی پمپ شود. بنابراین، تأکید می‌کنیم:

• فقط از روغن توصیه‌شده توسط سازنده خودرو استفاده کنید.
• اگر خودروی شما به روغن ATF نیاز دارد (مانند DEXRON III یا MERCON)، از جایگزین‌های عمومی هیدرولیک استفاده نکنید.
• سیستم فرمان را به‌طور دوره‌ای بررسی و در صورت نیاز، روغن آن را تعویض یا شارژ کنید.
• هنگام خرید، به استانداردها، ویسکوزیته، برند تولیدکننده و اصالت کالا دقت کنید.

در فروشگاه اینترنتی تبریز اتوسرویس می‌توانید می‌توانید انواع روغن هیدرولیک اصل و فرمان را از برندهای معتبری مانند کاسپین، بهران، اسپیدی، ایرانول و توتال با ضمانت اصالت تهیه کنید. تیم پشتیبانی ما آماده است تا شما را در انتخاب دقیق‌ترین گزینه راهنمایی کند.

برای مشاهده و خرید انواع روغن هیدرولیک از برندهای معتبر، وارد صفحه محصولات روغن هیدرولیک در تبریز اتوسرویس شوید.