آیا تا به حال هنگام روشن بودن خودرو، صدایی شنیده‌اید که با حالت عادی تفاوت داشته باشد؟ مثلاً صدای تق‌تق خفیف از کاپوت، یا سوت کشیده‌ای هنگام گاز دادن آرام؟ شاید در ابتدا این صداها بی‌اهمیت به نظر برسند، اما حقیقت این است که موتور خودرو یکی از دقیق‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های مکانیکی هر وسیله نقلیه است و هر تغییری در صدای آن، می‌تواند نشان‌دهنده یک اشکال در عملکرد قطعات داخلی باشد.
چه خودرو در حال حرکت باشد، چه در حالت درجا، هر صدای اضافه، ناهماهنگ یا مکرر باید به‌عنوان یک نشانه هشدار جدی تلقی شود. گاهی این صداها نشأت‌گرفته از یک مشکل جزئی مانند روغن موتور بی‌کیفیت یا تمام‌شده هستند؛ مشکلی که به‌راحتی با یک سرویس ساده برطرف می‌شود. اما در برخی موارد دیگر، همین صدا می‌تواند نشانه‌ای از بروز آسیب‌های مکانیکی جدی در اجزایی مانند میل‌لنگ، یاتاقان‌ها، شمع‌ها یا حتی گیربکس باشد که در صورت نادیده گرفتن، منجر به هزینه‌های سنگین تعمیرات می‌شود.
نکته‌ی مهم اینجاست که بدن خودرو هم مانند بدن انسان، از طریق علائم مختلف با ما ارتباط برقرار می‌کند و صدا یکی از اصلی‌ترین ابزارهای هشدار آن است. همان‌طور که سرفه‌ی مداوم را نادیده نمی‌گیریم، صدای غیرعادی موتور را هم نباید بی‌تفاوت از کنار آن گذشت.
در این مقاله به‌صورت کامل بررسی می‌کنیم که:
- چه صداهایی باید جدی گرفته شوند؟
- هر نوع صدا چه معنایی دارد؟
- چه دلایل فنی می‌توانند پشت آن باشند؟
- و در نهایت، چطور با چند اقدام ساده پیشگیرانه، می‌توان از بروز این صداها جلوگیری کرد یا آن‌ها را به‌موقع برطرف نمود.
اگر صدای موتور برایتان تغییر کرده، این مقاله را تا انتها بخوانید؛ شاید تنها چیزی که خودروتان نیاز دارد، یک روغن موتور باکیفیت یا یک فیلتر تازه باشد.
انواع صداهای غیرعادی موتور و معنای آن‌ها
صدای تق‌تق (Knocking)
نشان‌دهنده اختلال در احتراق یا روانکاری ضعیف است.
صدای تیک‌تیک یا کلیک (Ticking)
معمولاً از مجموعه سوپاپ‌ها یا lifterها می‌آید.
صدای غرغر یا ریزریزه (Rattling/Rumbling)
ممکن است از قطعات شل، قطعات داخلی موتور یا اگزوز باشد.
صدای سوت یا جیغ (Whining/Screeching)
نشانه کشیدگی تسمه، خرابی بلبرینگ یا نشتی خلا.
صدای هیس یا فش‌فش (Hissing)
معمولاً مربوط به نشتی گاز، بخار یا خنک‌کننده‌هاست.
مهم‌ترین دلایل صدای غیرعادی موتور خودرو
شنیدن صدای غیرمعمول از موتور خودرو می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد، از یک سرویس ساده و ارزان گرفته تا خرابی‌های پیچیده‌تر در قطعات متحرک داخلی. در ادامه، به تفکیک و با توضیحات فنی کامل، مهم‌ترین دلایل صدای غیرعادی موتور را بررسی می‌کنیم:
۱. روغن موتور بی‌کیفیت، تمام‌شده یا نامناسب
روغن موتور اولین و مهم‌ترین خط دفاعی در برابر سایش، اصطکاک و حرارت درون موتور است. اگر روغن خاصیت روان‌کنندگی خود را از دست بدهد، قطعات فلزی در تماس مستقیم با یکدیگر قرار می‌گیرند. نتیجه‌ی این تماس، صدای تق‌تق یا ضربه‌های فلزی منقطع است که معمولاً در هنگام استارت سرد یا شتاب‌گیری شنیده می‌شود.
دلایل کاهش کیفیت روغن موتور:
- نادیده گرفتن بازه زمانی یا کیلومتر سرویس
- استفاده از روغن با ویسکوزیته نامناسب برای موتور
- ترکیب شدن سوخت با روغن در اثر نشتی انژکتور یا رینگ پیستون
- دمای بالای موتور و شرایط رانندگی سنگین
عواقب بی‌توجهی به روغن موتور:
- آسیب به یاتاقان‌ها، میل‌لنگ و میل‌سوپاپ
- افزایش دمای موتور و مصرف سوخت
- روشن شدن چراغ چک روغن و کاهش توان خروجی
راهکار: بررسی ماهانه سطح روغن، استفاده از روغن پیشنهادی توسط خودروساز، تعویض منظم همراه با فیلتر روغن
روغن موتور مناسب خودرو خود را انتخاب کنید
۲. فیلتر روغن مسدود یا قدیمی
فیلتر روغن مانند کلیه‌ای در سیستم گردش خون خودرو عمل می‌کند. وظیفه‌اش جذب ناخالصی‌ها و ذرات فلزی معلق در روغن است. اما این فیلتر نیز عمر محدودی دارد. در صورت اشباع‌شدن فیلتر، فشار روغن کاهش یافته و روانکاری قطعات به‌درستی انجام نمی‌شود. این موضوع خود را با صدای تیک‌تیک یا کلیک منقطع از موتور نشان می‌دهد که اغلب از ناحیه بالا (سوپاپ‌ها یا lifterها) شنیده می‌شود.
دلایل مسدود شدن زودهنگام فیلتر:
- استفاده از روغن بی‌کیفیت یا پر از ناخالصی
- عدم تعویض فیلتر در سرویس‌های قبل
- رانندگی در ترافیک سنگین و شرایط خاکی یا صنعتی
نتیجه عدم تعویض به‌موقع فیلتر روغن:
- افت فشار روغن در گردش
- افزایش اصطکاک و دمای کاری موتور
- ورود ذرات به یاتاقان‌ها و بروز خسارت جدی
راهکار: تعویض فیلتر روغن در هر سرویس روغن، انتخاب برند معتبر با سازگاری کامل
انواع فیلتر روغن اصل و با کیفیت
۳. فیلتر هوا یا سیستم ورود هوا دچار گرفتگی شده باشد
هوایی که وارد موتور می‌شود باید تمیز و کافی باشد. فیلتر هوا وظیفه تصفیه ذرات گرد و غبار از هوای ورودی را دارد. اگر این فیلتر بیش از حد کثیف یا مسدود شود، نسبت سوخت به هوا به هم می‌خورد و احتراق ناقص صورت می‌گیرد. نتیجه این اتفاق، شنیده شدن صدایی خفه یا سوت‌مانند از موتور و گاهی هم ریپ زدن است.
علائم فیلتر هوای کثیف:
- صدای غیرعادی در دور آرام
- کاهش شتاب خودرو
- افزایش مصرف سوخت
- بوی بنزین خام یا احتراق ناقص از اگزوز
راهکار: تعویض فیلتر هوا هر ۱۰ تا ۱۵ هزار کیلومتر یا زودتر در مناطق غبارآلود
۴. خرابی lifter، شیم سوپاپ یا یاتاقان‌ها
قطعات متحرک در سرسیلندر مانند lifter، شیم و میل‌سوپاپ، اگر درست روغن‌کاری نشوند یا در اثر فرسودگی دچار لقی و خشکی شوند، صدایی تیز و ریتمیک به شکل تیک‌تیک یا کلیک تولید می‌کنند. در موارد شدیدتر، اگر یاتاقان میل‌لنگ یا شاتون آسیب ببیند، صدای ضربه‌های سنگین‌تر و عمیق‌تر (rod knock) به گوش می‌رسد.
نشانه‌ها:
- صدا از بالای موتور (lifter) یا پایین موتور (یاتاقان) شنیده می‌شود
- صدا در استارت سرد شدیدتر است و با گرم شدن کاهش نمی‌یابد
- لرزش موتور و افت قدرت هنگام رانندگی
راهکار: روانکاری با روغن مناسب، تنظیم سوپاپ‌ها (در صورت نیاز)، مراجعه فوری به تعمیرگاه در صورت rod knock
۵. احتراق ناقص یا ضربه احتراق (Engine Knock)
یکی از صداهای خطرناک موتور، knock یا تقه‌ی احتراقی است. این صدا زمانی ایجاد می‌شود که احتراق درون سیلندر به‌صورت کنترل‌نشده یا زودتر از زمان جرقه اتفاق بیفتد. دلایل آن عبارتند از:
- سوخت بی‌کیفیت یا با اکتان پایین
- کربن‌گرفتگی سرسیلندر و محفظه احتراق
- خرابی سنسور ضربه (Knock Sensor) یا سنسور اکسیژن
صدای knock معمولاً به‌صورت تق‌تق‌های پیاپی از وسط موتور شنیده می‌شود و در دور موتور بالا بیشتر می‌شود.
راهکار: استفاده از بنزین با اکتان بالاتر، افزودنی پاک‌کننده کربن، تست سنسورها با دیاگ
۶. تسمه‌ها و پولی‌های معیوب یا شل‌شده
اگر هنگام استارت زدن یا چرخاندن فرمان صدای جیغ یا سوت شنیدید، احتمالاً مشکل از تسمه دینام یا پولی‌های مربوط به فرمان هیدرولیک و کمپرسور کولر است.
با گذشت زمان، تسمه‌ها خشک می‌شوند، کش می‌آیند یا در شرایط آب‌وهوایی خاص صدا تولید می‌کنند.
نشانه‌ها:
- صدای جیغ در استارت سرد یا در پیچ‌های تند
- لرزش یا سفت شدن فرمان
- روشن نشدن کولر یا عملکرد ضعیف آن
راهکار: بررسی دوره‌ای تسمه‌ها از نظر ترک و کشیدگی، تعویض در صورت صدا یا پوسیدگی
۷. سیستم اگزوز یا مبدل کاتالیزوری دچار مشکل شده باشد
در صورتی که از زیر خودرو یا عقب آن صدای غرش، ریزریزه یا صدای فلزی لرزاننده می‌شنوید، احتمالاً مشکلی در سیستم اگزوز یا کاتالیزور وجود دارد. شکستن عایق داخلی کاتالیزور یا ترک برداشتن لوله اگزوز، نه‌تنها صدا ایجاد می‌کند، بلکه عملکرد موتور و آلایندگی خودرو را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
راهکار: بررسی سیستم اگزوز برای نشتی، چک کردن فشار خروجی اگزوز (Backpressure Test)، در صورت لزوم تعویض کاتالیزور یا جوشکاری لوله
راهنمای تشخیص قدم‌به‌قدم صدای غیرعادی موتور
اگر صدای غیرمعمولی از موتور خودرو شنیده‌اید، بدون نیاز به باز کردن کامل موتور یا مراجعه فوری به تعمیرگاه، می‌توانید با یک بررسی مرحله‌به‌مرحله، منشأ احتمالی صدا را پیدا کنید. در ادامه، یک چک‌لیست ساده اما مؤثر برای تشخیص علت صداهای موتور ارائه شده:
۱. نوع صدا را مشخص کنید
- آیا صدا تق‌تق، کلیک، سوت، جیغ یا غرغر است؟
- صدا مداوم است یا فقط هنگام استارت، شتاب‌گیری یا درجا؟
- از کدام ناحیه خودرو شنیده می‌شود؟ زیر موتور، بالای موتور، سمت تسمه یا عقب خودرو؟
۲. سطح و کیفیت روغن موتور را بررسی کنید
- با گیج روغن، سطح روغن را بررسی کنید (باید بین Min و Max باشد)
- رنگ روغن نباید بیش از حد سیاه یا بوی سوختگی بدهد
۳. فیلتر روغن و فیلتر هوا را بازبینی کنید
- در صورت امکان، فیلتر روغن را از نظر نشتی یا گرفتگی چک کنید
- فیلتر هوا را از محفظه خارج کرده و مقابل نور بگیرید؛ اگر نور رد نمی‌شود، تعویض لازم است
۴. تسمه‌ها و پولی‌ها را بررسی کنید
- تسمه نباید خشک، ترک‌خورده یا بیش از حد شل باشد
- اگر صدا با چرخاندن فرمان یا روشن کردن کولر بیشتر می‌شود، احتمال مشکل در تسمه دینام یا پمپ‌هاست
۵. از دیاگ یا ابزار OBD استفاده کنید
- دیاگ خطاهای مربوط به سنسور اکسیژن، سنسور ضربه، شمع، کویل و احتراق ناقص را مشخص می‌کند
- اگر چراغ چک روشن است، خواندن کد خطا ضروری‌ست
۶. رفتار خودرو را در رانندگی بررسی کنید
- صدا در دنده خاص یا دور موتور خاصی ایجاد می‌شود؟
- آیا کاهش کشش، لرزش یا افزایش مصرف سوخت همزمان وجود دارد؟
۷. در صورت ادامه‌دار بودن صدا، به مکانیک متخصص مراجعه کنید
- اگر پس از بررسی‌های بالا همچنان صدا باقی‌ست، احتمال وجود مشکل در قطعات داخلی مانند یاتاقان‌ها، میل‌لنگ یا کاتالیزور مطرح است و نیاز به بررسی تخصصی دارید
نتیجه‌گیری
صدای غیرعادی از موتور خودرو چیزی نیست که بتوان با بی‌توجهی از کنارش گذشت. در بسیاری از موارد، این صداها نشانه‌ای از یک اختلال کوچک قابل پیشگیری هستند؛ اما اگر به موقع شناسایی و رفع نشوند، می‌توانند به خرابی‌های پرهزینه و سنگین منجر شوند.
ما در این مقاله به‌صورت کامل بررسی کردیم که شایع‌ترین صداهای موتور چه هستند، هر صدا چه علتی دارد و چه اقداماتی می‌توان برای رفع آن انجام داد. از روغن موتور کهنه و فیلتر روغن مسدود گرفته تا تسمه‌های فرسوده، گرفتگی کاتالیزور، یا اختلال در سیستم احتراق، همه این عوامل می‌توانند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم باعث تولید صداهای غیرطبیعی در خودرو شوند.
نکته کلیدی این است که با سرویس‌های دوره‌ای ساده و کم‌هزینه، مانند تعویض روغن موتور، فیلتر روغن، فیلتر هوا، بررسی تسمه‌ها و بررسی دوره‌ای سنسورها، می‌توان از بروز اکثر این صداها جلوگیری کرد و عمر موتور خودرو را به‌طور قابل توجهی افزایش داد.
پیشگیری همیشه ارزان‌تر و ایمن‌تر از تعمیر است
🛢️ برای حفظ آرامش و عملکرد روان موتور خودرو، همین امروز به سرویس‌های ضروری آن توجه کنید.
بیشتر بخوانید: خرید روغن موتور مناسب با خودروی شما