روغن موتور یکی از مهم‌ترین عوامل در نگهداری و حفظ سلامت خودرو است؛ موضوعی که بسیاری از رانندگان به آن توجه چندانی نمی‌کنند. اگر به دنبال افزایش طول عمر خودرو و بهبود عملکرد آن هستید، باید با دقت بیشتری به روغن موتور نگاه کنید. در این مقاله قصد داریم به صورت کاملاً دقیق و با جزئیات کامل به معرفی روغن موتور، کاربردها، انواع آن و هر آنچه که در این زمینه باید بدانید، بپردازیم.

روغن موتور چیست و دقیقاً چه وظیفه‌ای دارد؟

روغن موتور یک مایع روان‌کننده است که وظیفه اصلی آن کاهش اصطکاک و جلوگیری از ساییدگی قطعات متحرک داخل موتور خودرو است. این ماده حیاتی، از ترکیب روغن پایه (Base Oil) و مواد افزودنی (Additives) تشکیل شده و علاوه بر روانکاری، وظایف مهم دیگری را نیز بر عهده دارد.

وظایف دقیق و مهم روغن موتور عبارت‌اند از:

کاهش اصطکاک و جلوگیری از ساییدگی:

در داخل موتور خودرو، قطعات فلزی بسیاری با سرعت بالا حرکت می‌کنند و به‌شدت مستعد اصطکاک و ساییدگی هستند. روغن موتور با ایجاد یک لایه محافظ نازک، از تماس مستقیم این قطعات جلوگیری می‌کند و عمر مفید آن‌ها را افزایش می‌دهد.

خنک کردن موتور:

یکی از وظایف مهم روغن موتور جذب گرمای اضافی قطعات داخلی موتور و انتقال آن به بیرون است. این عملکرد باعث کاهش دمای موتور و جلوگیری از گرم‌شدن بیش از حد آن می‌شود.

پاکسازی و شستشوی داخل موتور:

در اثر فعالیت موتور، رسوبات و آلودگی‌های متعددی ایجاد می‌شود. روغن موتور این رسوبات را جذب و به سمت فیلتر روغن هدایت کرده و مانع از تجمع آلودگی‌ها و آسیب به قطعات داخلی موتور می‌شود.

جلوگیری از خوردگی و زنگ‌زدگی:

مواد افزودنی ضد زنگ در روغن موتور باعث می‌شوند که از زنگ‌زدگی قطعات داخلی موتور در اثر رطوبت و تماس با هوا جلوگیری شود.

آب‌بندی قطعات موتور:

روغن موتور همچنین در آب‌بندی فاصله‌های بین رینگ‌های پیستون و سیلندرها نقش دارد و به کاهش نشتی کمپرس موتور کمک می‌کند.

انواع روغن موتور از نظر ساختار و ترکیبات

به طور کلی سه نوع اصلی روغن موتور وجود دارد:

روغن موتور معدنی (Mineral)

این نوع روغن از نفت خام استخراج می‌شود و ارزان‌ترین نوع روغن موتور موجود در بازار است. روغن معدنی به دلیل کیفیت پایه پایین‌تر، عمر کوتاه‌تری داشته و بیشتر برای خودروهای قدیمی با موتور ساده و کم‌فشار توصیه می‌شود. معمولاً نیاز به تعویض مکرر (هر 3000 تا 5000 کیلومتر) دارد.

روغن موتور تمام سنتتیک (Full Synthetic)

روغن سنتتیک از طریق فرآیند شیمیایی و با فناوری پیشرفته ساخته می‌شود و کیفیت بسیار بالایی دارد. این روغن عمر طولانی‌تر (بیش از 8000 تا 12000 کیلومتر) دارد، در دماهای بسیار بالا و پایین عملکرد بسیار خوبی دارد و برای خودروهای جدیدتر، مدرن و خودروهای توربو پیشنهاد می‌شود.

روغن موتور نیمه سنتتیک (Semi-Synthetic)

این نوع روغن ترکیبی از روغن معدنی و سنتتیک است و محبوب‌ترین نوع روغن در بازار ایران به شمار می‌رود. تعادل بین قیمت و کیفیت مناسب باعث شده این روغن برای بیشتر خودروهای شهری مناسب باشد. معمولاً هر 7000 تا 8000 کیلومتر نیاز به تعویض دارد.

اهمیت اعداد و حروف در مشخصات روغن موتور (5W30، 10W40 و…)

شاید دیده باشید روی بسته‌بندی روغن موتور، عباراتی مثل 5W30 یا 10W40 نوشته شده است. این اعداد به‌صورت تصادفی انتخاب نشده‌اند و معنای کاملاً مشخصی دارند:

عدد اول (W): مخفف واژه Winter (زمستان) است و هرچه این عدد کوچک‌تر باشد، روغن در سرما سریع‌تر جریان پیدا می‌کند. مثلاً روغن 5W در سرمای شدید، سریع‌تر و راحت‌تر از روغن 10W به قطعات موتور می‌رسد.

عدد دوم (مانند 30 یا 40): نشان‌دهنده ویسکوزیته یا گرانروی روغن در دمای بالای موتور است. عدد بالاتر یعنی روغن غلیظ‌تر است و توانایی بهتری در محافظت از موتور در دمای بالا دارد. روغن 40 نسبت به روغن 30 ضخیم‌تر است و در دماهای بالا عملکرد محافظتی بهتری دارد.

در شهرهایی مثل تبریز که زمستان‌های سرد دارند، انتخاب روغن‌هایی مثل 5W30 یا 10W40 می‌تواند بهترین عملکرد را به همراه داشته باشد.

استانداردهای کیفی روغن موتور (SN ،SM ،SL)

سطح کیفی روغن موتور نیز بسیار اهمیت دارد. روی بسته‌بندی روغن‌ها عباراتی مثل SN، SM یا SL را می‌بینید که استاندارد API نامیده می‌شوند:

SL: مناسب خودروهای ساخته‌شده تا قبل از 2004. کیفیت قابل قبولی برای خودروهای قدیمی دارد.

SM: برای خودروهای مدل 2004 تا 2010 مناسب‌تر است و کیفیتی بالاتر از SL دارد.

SN: بالاترین سطح کیفی حال حاضر است که برای خودروهای مدرن تولید شده از سال 2010 به بعد توصیه می‌شود و حفاظت بهتری از موتور ارائه می‌دهد.

تأثیر شرایط آب و هوایی بر انتخاب روغن موتور

برای انتخاب دقیق روغن موتور، شرایط جغرافیایی منطقه را باید در نظر گرفت. در مناطق سردسیر مثل تبریز، استفاده از روغن‌هایی با عدد زمستانی پایین‌تر (5W30 یا 10W40) باعث روشن‌شدن آسان خودرو در زمستان و کاهش استهلاک قطعات می‌شود. در مقابل، در مناطق گرمسیر، روغن‌هایی مثل 20W50 توصیه می‌شود که مقاومت بهتری در مقابل گرمای شدید هوا دارند.

اجزای تشکیل‌دهنده روغن موتور و اهمیت آن‌ها

برای انتخاب و استفاده بهتر از روغن موتور، لازم است شناخت دقیقی نسبت به اجزای تشکیل‌دهنده آن داشته باشید. یک روغن موتور استاندارد به‌طور کلی از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

• روغن پایه (Base Oil)
• مواد افزودنی (Additives)

هرکدام از این اجزا وظایف مشخصی دارند و روی عملکرد نهایی روغن موتور بسیار تأثیرگذار هستند.

روغن پایه و نقش آن در روغن موتور

حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد ترکیب هر روغن موتور را روغن پایه تشکیل می‌دهد. روغن پایه همان مایع اولیه‌ای است که خاصیت روانکاری دارد و از منابع مختلف نفتی یا به صورت مصنوعی تهیه می‌شود. سه دسته‌ی اصلی روغن پایه عبارتند از:

• روغن پایه معدنی (Mineral Base Oil):
  این نوع روغن پایه از نفت خام به دست می‌آید و رایج‌ترین نوع آن در روغن‌های ارزان‌قیمت و معمولی استفاده می‌شود. مقاومت حرارتی این نوع روغن‌ها محدودتر است و زودتر خاصیت خود را از دست می‌دهند.
• روغن پایه سنتتیک (Synthetic Base Oil):
  این روغن پایه از مواد شیمیایی و به روش سنتزی تهیه می‌شود. روغن‌های پایه سنتتیک در مقابل تغییرات دمایی، اکسیداسیون و فشار بسیار مقاوم‌تر هستند و ماندگاری بیشتری دارند. این نوع روغن در خودروهای جدید و مدرن که دمای عملیاتی موتور بالایی دارند استفاده می‌شود.
• روغن پایه نیمه سنتتیک (Semi-Synthetic Base Oil):
  این روغن ترکیبی از روغن‌های پایه معدنی و سنتتیک است که ترکیبی متعادل از کیفیت و قیمت مناسب را ارائه می‌دهد. این نوع روغن پایه، در بازار ایران بسیار محبوب است.

روغن پایه در اصل وظیفه اصلی روانکاری و انتقال حرارت را بر عهده دارد و کیفیت آن تعیین‌کننده طول عمر و پایداری روغن موتور است.

مواد افزودنی و اهمیت حیاتی روغن موتور

بین ۱۰ تا ۲۰ درصد ترکیب روغن موتور را مواد افزودنی تشکیل می‌دهند. افزودنی‌ها شامل ترکیبات شیمیایی خاصی هستند که جهت افزایش عملکرد و بهبود خواص روغن موتور به آن اضافه می‌شوند. نقش این مواد به قدری مهم است که بدون آن‌ها، روغن موتور عملاً کارایی چندانی نخواهد داشت.

برخی از مهم‌ترین افزودنی‌ها در روغن موتور عبارت‌اند از:

• افزودنی‌های ضد سایش (Anti-Wear Additives):
  این مواد باعث کاهش ساییدگی و اصطکاک قطعات متحرک داخل موتور (مثل پیستون‌ها و میل‌لنگ) می‌شوند. «روی» و ترکیبات آن مانند زینک دی آلکیل دی تیو فسفات (ZDDP) نمونه‌ای از این افزودنی‌هاست.
• افزودنی‌های پاک‌کننده (Detergents):
  این ترکیبات وظیفه دارند تا رسوبات ناشی از احتراق و آلودگی‌ها را از قطعات موتور پاک کرده و از تشکیل جرم روی قطعات جلوگیری کنند.
• افزودنی‌های معلق‌کننده (Dispersants):
  ذرات معلق در روغن (مانند دوده‌ها و سایر آلودگی‌ها) را در خود معلق نگه می‌دارند تا این ذرات در موتور ته‌نشین نشوند و از موتور خارج شوند.
• آنتی‌اکسیدان‌ها (Antioxidants):
  این افزودنی‌ها از اکسیداسیون روغن موتور جلوگیری کرده و به حفظ کیفیت آن در دمای بالا و در شرایط سخت کمک می‌کنند. اکسیداسیون باعث تشکیل لجن و رسوبات مضر می‌شود که آنتی‌اکسیدان‌ها این فرایند را به تأخیر می‌اندازند.
• مواد ضد خوردگی و ضد زنگ (Anti-Corrosion):
  این افزودنی‌ها، سطح قطعات فلزی موتور را از تماس مستقیم با هوا، رطوبت و سایر مواد شیمیایی مضر محافظت می‌کنند و مانع از خوردگی و زنگ‌زدگی می‌شوند.
• بهبود دهنده‌های شاخص گرانروی (Viscosity Index Improvers):
  این افزودنی‌ها باعث حفظ ثبات ویسکوزیته روغن موتور در دماهای مختلف می‌شوند. در هوای سرد از غلیظ شدن بیش از حد روغن جلوگیری کرده و در دمای بالا نیز باعث حفظ پایداری گرانروی می‌شوند.
• افزودنی‌های ضد کف (Anti-Foam Agents):
  در اثر کارکرد موتور و حرکت روغن، حباب‌ها و کف‌هایی در روغن ایجاد می‌شوند که این ترکیبات از ایجاد و تجمع آن‌ها جلوگیری کرده و باعث بهبود گردش روغن موتور در سیستم می‌شوند.

چرا ترکیب روغن پایه و افزودنی‌ها مهم است؟

انتخاب روغن موتور مناسب، مستقیماً به کیفیت روغن پایه و نوع مواد افزودنی آن بستگی دارد. هرچقدر روغن پایه باکیفیت‌تر باشد و افزودنی‌ها دقیق‌تر و با فناوری بالاتری ترکیب شده باشند، روغن موتور بهتر می‌تواند وظایف خود را انجام دهد.

به همین دلیل است که دو روغن موتور با ظاهر و مشخصات یکسان می‌توانند عملکردهای کاملاً متفاوتی داشته باشند. پس بهتر است در زمان خرید روغن موتور، به برند معتبر و ترکیب استاندارد و تأییدشده آن توجه کنید.

در نهایت، درک دقیق‌تر از ترکیبات تشکیل‌دهنده روغن موتور به شما کمک می‌کند که تصمیم آگاهانه‌تری برای انتخاب بهترین روغن موتور برای خودرو خود بگیرید و از سلامت موتور و عمر طولانی آن اطمینان داشته باشید.

روغن موتور ایرانی یا خارجی؛ کدام بهتر است؟

یکی از دغدغه‌های مهم در انتخاب روغن موتور، انتخاب میان برندهای ایرانی و خارجی است. برندهای داخلی مثل بهران، پارس، ایرانول و فلومکس با استانداردهای بالایی تولید می‌شوند و قیمت اقتصادی‌تری دارند. در مقابل، برندهای خارجی مثل کاسترول، لیکومولی، توتال و شل کیفیت و تکنولوژی تولید بالایی دارند ولی قیمتشان نیز معمولاً بالاتر است.

اگر برای استفاده روزمره، به دنبال کیفیت مطلوب و اقتصادی هستید، برندهای داخلی کاملاً پاسخگوی نیاز شما هستند. اما اگر خودرو شما حساس‌تر یا مدرن‌تر است، می‌توانید برندهای خارجی مطرح را انتخاب کنید.

سخن پایانی

انتخاب صحیح روغن موتور و آگاهی از ویژگی‌ها و استانداردهای آن تأثیر مستقیمی روی سلامت موتور خودرو شما دارد. با توجه به شرایط آب‌وهوایی، نوع موتور خودرو، و سطح کیفی روغن موتور، می‌توانید بهترین روغن را انتخاب کنید و عمر موتور خودرو خود را افزایش دهید.

فراموش نکنید، تعویض منظم و بررسی مداوم سطح و کیفیت روغن موتور، یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای افزایش طول عمر و حفظ سلامت موتور خودرو است.